ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 4، تیر 1401 ، شماره پی در پی 74

نصرت اردبیلی و ویژگیهای سبک دیوان اشعار او در دورۀ بازگشت ادبی

صفحه (1 - 28)
مهین دایی‌چین ، محمد ابراهیم مالمیر (نویسنده مسئول)، غلامرضا سالمیان
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: میرزا نصرالله اردبیلی از شاعران و از عارفان معروف نعمت اللهیّه در قرن سیزدهم است. وی در شاعری متخلّص به نصرت و در عرفان ملقّب به نصرت‌الله بوده است. هدف از این جستار، معرفی یکی از مواریث فکری گذشتگان و نسخه های خطی دیوان اشعار او و سبک وی و پاسخ به این سؤالات بوده است، که آیا در سبک وی، خصوصّیات بارز شعری دیده میشود و موارد آن چه هستند؟

روش مطالعه: نگارش این مقاله و معرفی نسخه ها و خصوصیّات شعری نصرت اردبیلی، به روش تحلیلی-کتابخانه ای و در محور یافته های زبانی و فکری و ادبی دیوان اشعار وی صورت گرفته است.

یافته ها: با توجه به اینکه نصرت اردبیلی از شاعران دورۀ بازگشت ادبی است، مانند بسیاری از شاعران آن دوره، خصوصیات سبک زبانی خراسانی را بکار برده است؛ اما با غور و دقت در دیوانش میتوان گفت که دایرۀ توجه نصرت به این موضوع، بیش از حد اعتدال است و ازآنجاکه کارکرد و تأثیر آن ازلحاظ معناشناسی و ویژگیها و ظرافتهای ادبی چندان قابل توجه نیست، میتوان گفت فراوانی استفادۀ نصرت از ویژگیهای سبک زبانی خراسانی از نقاط ضعف وی محسوب میشود.

نتیجه گیری: دیوان اشعار نصرت اردبیلی، بدلیل قرار گرفتنش در دورۀ بازگشت ادبی، از نظر ویژگیهای زبانی و بخصوص سبک خراسانی قابل توجّه است؛ همانطورکه از نظر ویژگیهای فکری و بخصوص عرفانی و مذهبی نیز بدلیل عارف مسلک بودنش، بسیار حائز اهمیت است و از نظر ادبی نیز، چون شعر را برای مقاصد فکری سروده است، نه هنرمندیهای شاعرانه، در حدّ متوسط قرار دارد.

کلمات کلیدی
نصرت اردبیلی , دیوان اشعار , قرن سیزدهم , دورۀ بازگشت ادبی , ویژگیهای زبانی , ادبی و فکری

• انوارالبلاغه، مازندرانی، محمدهادی، (1376)، تهران: قبله. القاب رجال دورۀ قاجاریّه، سلیمانی، کریم (1379)، تهران: نشر نی. بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، واعظ کاشفی، میرزا حسن، (1369)، تصحیح جلال الدّین کزازی، تهران: معراج. بدیع زیباشناسی سخن فارسی، کزازی، جلال الدین، (1374)، تهران: کتاب ماده. تاریخ زبان فارسی، خانلری، پرویز، (1372)، ج2، چاپ 5، تهران: سیمرغ. تاریخ روضه الصفای ناصری، هدایت، رضا قلیخان، (1385)، ج 9 و10، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، تهران: اساطیر. تاریخ عضدی، عضدالدوله، احمدمیرزا، (1355)، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران: بابک. جناس در پهنۀ ادب فارسی، تجلیل، جلیل، (1371)، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی. درآمدی بر تحولات تاریخی سلسلۀ نعمت اللهیّه در دوران اخیر، آزمایش، مصطفی، (1381)، تهران: حقیقت. دستور مفصل امروز، فرشیدورد، خسرو، (1382)، تهران: سخن. دستورزبان فارسی2، انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن، (1377)، چاپ 15، تهران: فاطمی. دستورزبان فارسی، شریعت، محمّدجواد، (1364)، تهران: اساطیر. دستورزبان فارسی، خیامپور، عبد الرسول، (1375)، چاپ 10، تهران: کتابفروشی تهران. دستورزبان فارسی، مشکاهالدینی، مهدی، (1382)، چاپ 3، مشهد: دانشگاه فردوسی. دستورزبان فارسی، پنج استاد، (1371)، چاپ 3، تهران: اشراقی. دستور تاریخی زبان فارسی، ابوالقاسمی، محسن، (1375)، تهران: سمت. دستور تاریخی زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز، (1372)، تهران: توس. حدیقهالشعرا، دیوان بیگی شیرازی، سیداحمد، (1366)، ج3، مصحح عبدالحسین نوائی، تهران: زرین. دین و دولت در ایران، الگار، حامد، (1356)، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1286)، نسخۀ خطی شمارۀ 7686، تهران: کتابخانۀ مجلس. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1288)، نسخۀ شمارۀ 3-15977، تهران: کتابخانۀ مجلس. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1297)، نسخۀ شمارۀ 13727، تهران: کتابخانۀ مجلس. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1303)، نسخۀ شمارۀ 6024، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1312)، نسخۀ شمارۀ 1-2819، تهران: کتابخانه دانشگاه تهران. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1313)، نسخۀ شمارۀ 5097، تهران: کتابخانه و موزه ملک. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (1324)، نسخۀ شمارۀ 1-5056، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (قرن13)، نسخه شمارۀ 23584-5، تهران: کتابخانۀ ملی ایران. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (قرن14)، نسخۀ شمارۀ 22993-5، تهران: کتابخانه ملی ایران. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (قرن14)، نسخۀ شمارۀ 1-1407 س، تهران: کتابخانۀ مجلس. دیوان نصرت علیشاه اردبیلی، نصرت اردبیلی، میرزانصرالله، (قرن14)، نسخۀ شمارۀ 2-1407 س، تهران: کتابخانۀ مجلس. سبک‌شناسی، بهار، محمّدتقی، (1384)، ج 1 و 3، چاپ 8، تهران: امیرکبیر. سبک خراسانی در شعر فارسی، محجوب، محمّدجعفر، (بی تا)، تهران: فردوس. فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال الدین، (1367)، تهران: هما. کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس، (1388)، چاپ 6، تهران: فردوس. معالم البلاغه، رجایی، محمّدخلیل، (1372)، چاپ 3، شیراز: انتشارات دانشگاه. موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1386)، چاپ 4، تهران: میترا. مشاهیر سخن، مجتبی زاد، صادق، (1390)، ج2، تبریز: فن افزار. مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، صفا، ذبیح الله، (1373)، تهران: ققنوس. مجمع الفصحا، هدایت، رضا قلی خان، (1382)، ج2، بخش3، تهران: امیرکبیر. مسائل زبانشناسی نوین باطنی، محمّدرضا، (1354)، تهران: آگاه. نظریۀ تاریخ ادبیات، فتوحی، محمود، (1387)، تهران: سخن. نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس، (1383)، چاپ 14، تهران: فردوس. نظریّۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، هاشمی، زهره، (1389)، فصلنامۀ ادب پژوهی، (12) 4، صص 140-119.